Mielnik i Zabuże. Nadbużańskie Podlasie

Dla wszystkich pragnących ciszy, czystego powietrza oraz bliskiego kontaktu z przyrodą, Nadbużańskie Podlasie, a w tym Gmina Mielnik, jest wymarzoną krainą wypraw. Kiedy latem nadmorskie plaże czy wysokie góry gromadzą tłumy turystów, tu prawie wszędzie można odnaleźć to, za czym najbardziej tęsknimy, czyli ciszę i spokój.

Gmina Mielnik jest najbardziej na południe wysuniętą gminą województwa podlaskiego. Od wschodu graniczy z Białorusią, zaś na południu – z województwami: mazowieckim i lubelskim, gdzie naturalną granicę stanowi rzeka Bug.

Gmina składa się z ponad 20 jednostek osadniczych. Tworzą one 13 sołectw rozrzuconych wokół dawnej Puszczy Mielnickiej. Największą osadą, a zarazem siedzibą gminy jest Mielnik, który wydarzeniem z 23 października 1501 roku (Unia Mielnicka) na stałe wpisał się do historii Polski. Powierzchnia gminy wynosi 196,2 km² z czego 60 % stanowią lasy, 40 % – użytki rolne. Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego rozpatrywany obszar należy do jednostki pierwszego rzędu – Europy Wschodniej.

Gmina leży na Wysoczyźnie Drohickiej, która wchodzi w skład makroregionu – Nizina Północnopodlaska. Dolina Bugu stanowi tu część odrębnego mezoregionu – Podlaskiego Przełomu Bugu – zaliczanego do Niziny Południowopodlaskiej.

Cechą charakterystyczną obszaru, na którym leży gmina, jest stosunkowo płytkie występowanie skał wieku prekambryjskiego. Przykryte są one skałami kolejnych er. W obrębie Platformy Prekambryjskiej wyróżnia się obszary wyniesione i obniżone. Teren, na którym położona jest Gmina Mielnik, stanowi część obniżenia zwanego Podlaskim.

Kopalnia kredy

Osobliwością tej części podlasia są skały górnokredowe, których pokłady odsłaniają się tu spod pokrywy osadów czwartorzędowych. Utwory kredowe na terenie gminy tworzą dwa rozległe wyniesienia w formie garbów. Jedno występuje w Mielniku i wznosi się do 160 m n.p.m.

Złoża kredy są tu eksploatowane od niepamiętnych czasów. Odkrywki na uroczysku „Głogi” oraz obok Góry Zamkowej są obecnie zasypane. Jedyne czynne wyrobisko znajduje się przy ulicy Białej i ciągnie się w kierunku Góry Uszeście.

Drugie wyniesienie znajduje się w okolicy wsi Radziwiłłówka, na północ od Mielnika. Odkrywka została tu jednak zasypana.

Bug przecina ziemie Podlasia tworząc krętą dolinę o stosunkowo wąskim dnie i nachylonych zboczach. Dolina o generalnym przebiegu SE-NW stanowi odrębny mezoregion – Podlaski Przełom Bugu. Jej szerokość jest zmienna; w okolicach Mielnika zwęża się do 1,3 km zaś w częsci północno-zachodniej wynosi 4,5 – 5 km. Strome zbocza o wysokościach do około 55 m ograniczają dolinę Bugu pod Mielnikiem. Rzeka przecina tu w poprzek wyniesienia wysoczyznowe, a w tym także garb utworzony przez skały kredowe. Ten odcinek doliny Bugu, mający charakter przełomu, tworzy rejon o wyjątkowo urozmaiconej rzeźbie..

Historia

Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie gminy Mielnik pochodzą z okresu neolitu. Ówczesne „złoto” tamtej epoki, krzemień, znajdujący się w kredzie przyciągnął tu ludzi. Stałe osadnictwo datowane jest na XI – XII wiek. Gród mielnicki powstał być może w 1038r. podczas wyprawy Wielkiego Księcia Kijowskiego Jarosława przeciw Jaćwingom. W tym okresie był to teren rywalizacji pomiędzy książętami polskimi a ruskimi. Po raz pierwszy nazwa Mielnik /Mielnica/ pojawia się w Latopisie Ipatijewskim w roku 1240, gdy Tatarzy zniszczyli gród mielnicki i po raz drugi w roku 1260 gdzie przed ikoną Spasa Izbawnika /Chrystusa Zbawiciela i Odkupiciela/ modlił się ruski książę halicko-włodzimierski Daniło.

Mielnik za Jagiellonów

W czasie zwierzchności książąt mazowieckich w 1440r. od Bolesława IV Mazowieckiego Mielnik otrzymuje prawa miejskie chełmińskie. Pierwsza wzmianka o istnieniu zamku mielnickiego z 1379r. pochodzi z relacji kronikarza krzyżackiego Wiganda z Marburga. Okres świetności Mielnika przypada na czasy panowania Jagiellonów. W 1486r. na zamku mielnickim przebywał Kazimierz Jagiellończyk. W 1501r. oczekiwał tu na koronę polską Aleksander. Pobyt Aleksandra okazał się bardzo ważny dla miasta. Jako jedno z pierwszych miast podlaskich Mielnik w 1501r. otrzymał prawa miejskie magdeburskie. Tu zostają podpisane dwa ważne dokumenty unia mielnicka i przywilej mielnicki. Aleksander na zamku mielnickim przebywał także w latach 1503 i 1504.

Ponownie oczekuje tu w 1505r. na koronę Zygmunt zwany później Starym. W tymże roku zostaje zwołany tu sejm litewski. Pobyty monarchów stawiały Mielnik w pierwszym rzędzie miast litewskich. W 1569r. Mielnik wraz z województwem podlaskim zostaje wcielony do Korony Polskiej. Wzmianka o Mielniku została umieszczona w pracy Włocha Aleksandra Gwagnina wydanej drukiem w 1578r. „Sarmatia Europeae despiripto”.

Kres świetności miasta przypada na połowę XVII wieku, gdy województwo podlaskie znalazło się w strefie walk i przemarszów wojsk.

Mielnik niszczony

W 1656r Mielnik niszczą Szwedzi a w 1657 wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego oraz wyprawy wojsk moskiewskich. Zniszczeń dokonanych przez wojska szwedzkie, siedmiogrodzkie dopełniały marsze zbuntowanych wojsk koronnych i litewskich, które w latach 1662 i 1663 nie otrzymały wynagrodzenia i grabiły mienie mieszczan mielnickich. Dodatkowe żniwo zebrały zarazy panujące w latach 1653-1661. Ludność Mielnika zmniejsza się z około 1500 osób z połowy XVI wieku do 480 w 1662 roku a 97 w 1717r.

Pod koniec XVIII wieku następuje ożywienie gospodarcze dzięki odkrywkowej eksploatacji kredy. Mielnik staje się jednym z najważniejszych ośrodków wapienniczych na Podlasiu, chociaż w samej miejscowości nie powstało wiele budynków murowanych. W 1934r. na wniosek mieszkańców Mielnik zostaje pozbawiony praw miejskich. W czasie II wojny światowej rzeka Bug stanowi granicę pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Radzieckim. Mielnik zostaje wysiedlony przez władzę radziecką i przeniesiony na Grabowiec i Poręby. Obecnie Mielnik jest wsią liczącą niespełna 900 mieszkańców.