82. rocznica pierwszej masowej deportacji Polaków na Sybir

W 82. rocznicę rozpoczęcia deportacji na Wschód polskich obywateli z terenów II RP, przyłączonych do ZSRR po inwazji z 17 września 1939 r., białostoczanie oddadzą hołd ofiarom represji

Zobacz Film: 82.rocznica pierwszej masowej deportacji

10 lutego 1940 roku rozpoczęła się pierwsza masowa deportacja Polaków na Sybir, przeprowadzona przez NKWD. W głąb Związku Sowieckiego wywieziono około 140 tys. obywateli polskich. Wielu umarło już w drodze, tysiące nie wróciły do kraju. Wśród deportowanych były głównie rodziny wojskowych, urzędników, pracowników służby leśnej i kolei ze wschodnich obszarów przedwojennej Polski.

W wyniku agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku wschodnie obszary Rzeczypospolitej znalazły się w granicach Związku Sowieckiego (tzw. Zachodnia Ukraina i Zachodnia Białoruś). Dla mieszkających tam Polaków oznaczało to zmierzenie się z nową władzą, która wszelkimi sposobami dążyła do wynarodowienia i zrusyfikowania obywateli polskich. Metody, jakimi posługiwali się Sowieci, były bardzo różnorodne: sowietyzacja oświaty, propagowanie wychowania laickiego, przymusowa paszportyzacja, która odebrała Polakom ich dotychczasowe obywatelstwo. Towarzyszyły temu terror i aresztowania. Fizyczna eliminacja tych, którzy wbrew wszystkiemu nie chcieli zapomnieć, że są Polakami, była istotnym elementem sowietyzacji zagarniętych ziem.

Cztery deportacje z lat 1940–1941 nie były zatem celem samym w sobie, lecz miały doprowadzić do zniszczenia śladów polskiej państwowości na zajętych obszarach oraz ich unifikacji ze Związkiem Sowieckim. Wywózki objęły przede wszystkim polską elitę, która była częścią społeczeństwa najbardziej świadomą swej narodowości i przynależności państwowej. Deportowanych traktowano jako „element kontrrewolucyjny”, destabilizujący sowiecki ład na zajętych terenach. Usunięcie intelektualnej i kulturalnej elity było więc podstawowym warunkiem skutecznej sowietyzacji i pełnej aneksji Kresów.

Pierwsza wywózka rozpoczęła się w nocy z 9 na 10 lutego 1940 roku

Sowieci przygotowywali się do niej bardzo starannie. Podczas jednej z narad poprzedzających akcję stwierdzono, że będzie to „ogromna, odpowiedzialna praca wymagająca wielkiej uwagi i poważnego podejścia oraz bezwzględnej mobilizacji sił i możliwości”. Jej celem stali się osadnicy cywilni i wojskowi oraz pracownicy służby ochrony lasów i ich rodziny – w sumie ok. 140 tys. osób. Rozmieszczono ich w 115 osiedlach w 21 republikach, krajach i obwodach Związku Sowieckiego – głównie tam, gdzie przeważał przemysł leśny (obwody: archangielski, swierdłowski, południowe i zachodnie rejony Komijskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej oraz Kraj Krasnojarski). Niespełna miesiąc później, 5 marca 1940 roku, Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) nakazało wymordowanie 14 854 polskich oficerów i policjantów z obozów jenieckich w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz ponad 7 tys. osadzonych w więzieniach na Białorusi i Ukrainie.

Druga deportacja, rozpoczęta 13 kwietnia 1940 roku, objęła urzędników państwowych, policjantów, nauczycieli, działaczy politycznych i przedstawicieli ziemiaństwa. Trzecia akcja deportacyjna z 29 czerwca 1940 roku objęła głównie tzw. bieżeńców, czyli uciekinierów spod okupacji niemieckiej, wśród których dwie trzecie stanowili Żydzi. Ostatnia, czwarta deportacja zaczęła się 20 czerwca 1941 roku – w przeddzień wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej. Akcja była wymierzona w rodziny i osoby związane z deportowanymi wcześniej grupami ludności.

W głąb ZSRR, w ramach czterech wielkich deportacji, według szacunków historyków wywieziono kilkaset tysięcy obywateli II RP.

Wyrwani ze swego życia, nieprzygotowani, trafiali często całymi rodzinami w miejsca oddalone o tysiące kilometrów. Wielu z nich, szczególnie dzieci i starcy, nie przetrwali kilkumiesięcznej podróży w nieludzkich warunkach, w wagonach towarowych. Inni zmarli na skutek głodu i katorżniczej pracy w kilkudziesięciostopniowym mrozie, niektórzy po ewakuacji z armią Andersa pozostali po wojnie za granicą. Część wróciła do Ojczyzny po latach.

W ramach upamiętnienia 82. rocznicy pierwszej masowej deportacji obywateli polskich w głąb Związku Sowieckiego Muzeum Pamięci Sybiru organizuje specjalne wydarzenia

W środę, 9 lutego o godzinie 17.00 MPS zaprasza do oglądania transmisji spotkania inaugurującego Muzealną Pracownię Doświadczeń Granicznych „Dusza Sybiru”. Tworzą ją Muzeum Pamięci Sybiru we współpracy z prof. Krzysztofem Czyżewskim, założycielem Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”. Spotkanie będzie transmitowane na fanpage’u Muzeum: https://www.facebook.com/muzeumpamiecisybiru

Natomiast o godz. 19.00 przed budynkiem Muzeum Pamięci Sybiru odbędzie się uroczystość pn. „Światło Pamięci”. Sybiracy, mieszkańcy Białegostoku i władze miasta złożą kwiaty przed pomnikiem poświęconym „Bohaterskim Matkom Sybiraczkom” oraz zapalą znicze, które rozświetlą tory kolejowe niknące we wnętrzu muzeum.

– Każdy z mieszkańców Białegostoku 9 lutego o 19.00 będzie mógł zapalić światło pamięci. Zapraszamy. Przygotowaliśmy znicze, i dokładnie na tych torach po których jechały pociągi z deportowanymi w latach 1940-1941, będziemy mogli zapalić  światełko – mówi prof. Wojciech Śleszyński, dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku.

Po uroczystości, o godz. 19.30, w sali audiowizualnej Muzeum Pamięci Sybiru dyrektor muzeum Wojciech Śleszyński i harcmistrz Krzysztof Jakubowski podpiszą porozumienie o współpracy między Muzeum Pamięci Sybiru a Komendą Chorągwi Białostockiej Związku Harcerstwa Polskiego. Będzie ona dotyczyła wspólnych działań edukacyjnych i kulturalnych.

Następnego dnia, 10 lutego, o godz. 12.00 pod Pomnikiem-Grobem Nieznanego Sybiraka przy ulicy Piastowskiej odbędą się oficjalne uroczystości miejskie związane z rocznicą deportacji. Zostaną tam złożone kwiaty i zapalone znicze.

Kolejne wydarzenie związane z tą rocznicą nastąpi 12 lutego. Tego dnia o godz. 17.00 rozpocznie się Bieg Pamięci Sybiru – inicjatywa organizowana w Białymstoku przez Muzeum Pamięci Sybiru i Fundację Białystok Biega.