Podlaskie pisanki, znane w całej Polsce, zachwycają bogactwem wzorów i kunsztem wykonania. Najsłynniejsze są te z okolic Lipska, zdobione metodą batiku szpilkowego.
– Wyjątkowość lipskiej pisanki tkwi przede wszystkim w tradycji, czyi w tym, że została w ogóle zachowana, bo w wielu miejscowościach już zostało to zapomniane. Na szczęście w Lipsku zachowały ją kolejne pokolenia twórczyń. I tym się teraz możemy szczycić. W naszej miejscowości pisanki zostały reaktywowane w latach 70. I wtedy ta tradycja rozwinęła się w taką produkcję. Niestety, muszę użyć tego słowa, ale zamówienia dla Cepelii były bardzo duże. Później, po upadku Cepelii zmniejszyła się ilość odbiorców. W tej chwili przy naszym Muzeum Lipskiej Pisanki i Tradycji Działa Koło Twórców Ludowych zrzeszające 20 osób. Te osoby cały czas wykonują tę dziedzinę trwałości ludowej – mówi pani Barbara Tarasewicz, pisankarka z Lipska.
Lipska pisanka wykonywana jest techniką batiku.
– To technika, która polega na nakładaniu rozgrzanego wosku na skorupkę jajka. Technika batikowa związana jest z Dalekim Wschodem, gdzie w ten sposób powstają jedwabne tkaniny – wyjaśnia mistrzyni.
Na umytym i ugotowanym jajku (najlepiej wybrać jajko białe, o ładnym kształcie) rysuje się wzory roztopionym woskiem. Po ukończeniu woskowej kompozycji jajko należy włożyć do naczynia z barwnikiem, a po wysuszeniu – zetrzeć wosk.
Batik szpilkowy rozsławiły twórczynie z Lipska i ta właśnie technika jest popularna w północnej części województwa podlaskiego. Na południu – w okolicach Mielnika czy Siemiatycz – do zdobienia jaj woskiem używa się lejka.
Wzory przekazywane z pokolenia na pokolenie
– Wzornictwo czerpiemy z tradycji, bo wszystkie należymy do Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Twórców Ludowych, przeszłyśmy weryfikację Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W związku z tym jesteśmy zobligowane, chociażby na takich warsztatach i pokazach, prezentować nasze tradycyjne wzory. To są wzory przekazywane z pokolenia na pokolenie. Słoneczko, bocianie łapy – to są wzory tradycyjne, tu nic nie zmieniamy, bo nie możemy – podkreśla Barbara Tarasewicz.
Dawniej pisanki barwiono w cebulniku, korze olchy lub dębu bądź w płatkach suszonych kwiatów.
– Barwiono w składnikach naturalnych, to były farby naturalne, natomiast od lat 60. XX wieku przeszliśmy na barwienie chemiczne, przy użyciu farb chemicznych, ale zestaw kolorystyczny zachowujemy, np. biało – różowo – fioletowe, biało – niebiesko-granatowe, biało-czarno-czerwone, biało – żółto – zielono – czarne. To są takie zestawy typowe dla naszych pisanek – informuje pisankarka z Lipska.
Wykonywanie pisanek w tradycji ludowej było niezmiernie ważne.
– To było bardzo ważne. Kiedy nadchodził Wielki Post, to panienki zajmowały się wykonywaniem pisanek. Chłopcy natomiast uczyli się śpiewu Konopielek i oracji. I potem te dwa elementy się spotykały pierwszego dnia Świąt Wielkanocnych, kiedy przez wieś ruszała drużyna chłopaków, którzy podchodzili pod domy, w których mieszkały panienki i tam śpiewali – najpierw pod oknem pieśń o Zmartwychwstaniu Pańskim a potem albo byli zapraszani do chałupy, albo do niej pukali i pytali, czy mogą wejść i w środku śpiewali już Konopielki. To pieśni niezwiązane z Wielkanocą, natomiast były to pieśni obyczajowe, tratujące o relacjach damsko-męskich. W międzyczasie chłopcy wykonywali oracje, czyli wierszyki życzeniowe skierowane do domowników. Często były to liczne rodziny, więc panienek mogło być kilka. Panowie z Nienacka wyciągali jedną z nich na środek, otaczali kołem i ośpiewywali Konopielką. To było dla niej bardzo duże wyróżnienie. Dziewczyna nie mogła uwolnić się z tego koła, dopóki nie wykupiła się własnoręcznie wykonanymi pisankami. Poza tym jest to symbol życia, nieodłączny element Świąt Wielkanocnych. Tradycją również było obdarowywanie się wzajemne jajkami – opowiada Barbara Tarasewicz.
Red. Marta Śliwińska
Fot. Marta Śliwińska/Podlaskie24.pl
Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej
