Augustów. Odsłonięto pomnik ofiar Obławy Augustowskiej

Pomysł budowy pomnika zrealizował i sfinansował Związek Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej 1945 roku. Pomnik stoi na Rondzie Solidarności, które znajduje się przy wjeździe do Augustowa od strony Białegostoku. Umieszczono go na granitowym postumencie, z którego wyłaniają się dwie skrępowane drutem kolczastym dłonie trzymające znak Polski Walczącej.

Pomnik poświęcił ks. Stanisław Wysocki, przewodniczący Związku Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej 1945 roku. Ksiądz Wysocki jest  świadkiem tamtych wydarzeń, w której zginął jego ojciec oraz dwie  siostry. Duchowny chce, by jak najwięcej osób zobaczyło pomniki i dowiedziało się więcej o tej zbrodni na żołnierzach polskiego podziemia.

Na temat pamięci o zaginionych w obławie mówił podczas uroczystości burmistrz Augustowa Mirosław Karolczuk.

,,Zgodnie, jako dumni augustowianie stajemy razem, aby oddać hołd naszym przodkom i wspólnie pochylić głowy przed historią, która jest naszym dziedzictwem. Augustów  pamięta i będzie pamiętał, ale zadbamy również o to, aby pamiętała cała  Polska, Europa i świat. Historyczna prawda o obławie augustowskiej  zasługuje na pamięć„- powiedział Mirosław Karolczuk.

Wiceminister spraw wewnętrznych i administracji Jarosław Zieliński przypomniał, że w 2015 roku Sejm RP uchwalił dzień 12 lipca Dniem Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej z lipca 1945 roku. Dodał, że były opory, by przyjąć taką ustawę. Przypomniał też, że prawda o obławie była zatajana w okresie PRL, ale także po odzyskaniu niepodległości w 1989 roku, kiedy „nie było woli”, by ujawnić i dociekać prawdy o obławie.

,,Modlimy się o zbawienie, o spokój duszy tych, którzy zostali  pomordowani dlatego, że byli Polakami, dlatego że nie pogodzili się po zakończeniu drugiej wojny światowej z koncesjonowaną, upozorowaną niepodległością. Chcieli prawdziwej niepodległości Polski i nie złożyli broni”-– powiedział Jarosław Zieliński.

Podobny postument ponad rok temu został odsłonięty w Suwałkach. Był to wówczas pierwszy w Polsce pomnik ofiar obławy augustowskiej. Kolejne dwa takie postumenty powstaną w Sokółce i w Sejnach.

Obława augustowska uważana jest za największą niewyjaśnioną zbrodnię popełnioną na Polakach po II wojnie światowej

Obława augustowska uważana jest za największą, niewyjaśnioną zbrodnię popełnioną na Polakach po II wojnie światowej. Prowadzone od kilku lat śledztwo prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej ma za zadanie przede wszystkim ustalić liczbę ofiar i miejsca ich pochówku. Obecnie przyjmuje  się, że były to ok. 600 osób. Zatrzymali je żołnierze sowieckiego  Kontrwywiadu Wojskowego „Smiersz” III Frontu Białoruskiego Armii  Czerwonej przy współudziale funkcjonariuszy polskich organów Bezpieczeństwa Publicznego, MO oraz żołnierzy I Armii WP.

Wciąż nie wiadomo jednak, czy to liczba ostateczna (w niektórych publikacjach jest mowa nawet o kilku tysiącach) oraz gdzie są groby  ofiar.

Śledztwo IPN

W ramach śledztwa IPN biegli z zakresu kartografii, którzy analizowali powojenne zdjęcia lotnicze, wskazali ponad 60 miejsc na terytorium Białorusi – większość w okolicach miejscowości Kalety, które mogą być potencjalnie jamami grobowymi. We wniosku o pomoc prawną w 2016 r. Instytut zwracał się do strony białoruskiej o przeprowadzenie przez nią prac archeologicznych, we wskazanych miejscach w rejonie wsi Kalety i leśniczówki Giedź. Otrzymał jednak odpowiedź odmowną.

IPN kierował też już kilka wniosków o pomoc prawną m.in. do strony rosyjskiej. Wiosną tego roku dostał odpowiedź Prokuratury Generalnej Federacji Rosyjskiej, że w rosyjskich archiwach nie zostały znalezione materiały interesujące stronę polską. Instytut liczył na informacje m.in. o miejscu egzekucji osób zatrzymanych w lipcu 1945 roku.

W 2016 r. historycy białostockiego oddziału IPN odkryli na rosyjskich portalach materiały z archiwów ministerstwa obrony Rosji związane z obławą, a dotyczące działalności 50. Armii III Frontu Białoruskiego  Armii Czerwonej. Pokazują one przebieg i skalę akcji, nazywanej w tych dokumentach „operacją przeczesywania lasów”, skierowaną przeciwko Armii  Krajowej, a także podziemiu litewskiemu. Objęła ona teren o powierzchni blisko 3,5 tys. km kw., a w działaniach sowieckich wzięło udział ok. 40 tys. żołnierzy. Materiały te zostały tłumaczone dla potrzeb śledztwa na  język polski.

Jak poinformował szef pionu śledczego oddziału IPN w Białymstoku prok. Janusz Romańczuk, wciąż prowadzone są kwerendy w archiwach w poszukiwaniu danych związanych ze sprawą. Np. planowane są takie kwerendy w Archiwum Państwowym w Suwałkach. „W przechowywanych tam aktach sądowych dotyczących uznania osób za zmarłe mogą być dane o osobach zaginionych podczas obławy augustowskiej, które nie figurują dotychczas na liście ofiar ustalonej w toku niniejszego śledztwa” – powiedział prok. Romańczuk. Pozwoliłoby to uzupełnić listę ofiar. Ponadto tłumaczone są na język polski archiwalia związane z działalnością NKWD na Litwie, również pod kątem wiedzy o obławie augustowskiej.

Do odrębnego postępowania wyłączane są sukcesywnie materiały wątków nie związanych z przedmiotem śledztwa. Ostatnio były to np. materiały w  sprawach znęcania się przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego nad – pozbawionymi wolności – członkami organizacji niepodległościowych, zatrzymanymi i osadzonymi w Urzędach Bezpieczeństwa i rozstrzelania przez Armię Czerwoną polskich żołnierzy, wziętych do niewoli w 1939 roku w Kaletach, czy przesiedlenia mieszkańców Augustowa na teren byłego ZSRR.