Genezę, funkcjonowanie i ewolucję systemu folwarczno-pańszczyźnianego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów – będą kompleksowo badać historycy z Uniwersytetu w Białymstoku oraz naukowcy z Litwy, Białorusi i Ukrainy
Zebrane dane mają być udostępnione w specjalnej aplikacji.
Grant w wysokości ponad 2 mln zł na przeprowadzenie tych badań otrzymał historyk Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Piotr Guzowski. On też pokieruje zespołem badaczy – poinformowała we wtorek uczelnia. Pieniądze pochodzą z konkursu „Maestro” Narodowego Centrum Nauki.
Projekt „System folwarczno-pańszczyźniany w Rzeczpospolitej i jego zróżnicowanie” potrwa cztery lata, zagadnieniem zajmie się międzynarodowy zespół badaczy z Uniwersytetu w Białymstoku, a także z Litwy, Ukrainy i Białorusi.
Jak wyjaśnia Guzowski, jednym z kluczowych miejsc, gdzie występował system folwarczno-pańszczyźniany, na który składało się m.in. osobiste poddaństwo chłopów, praca przymusowa, ograniczone prawo do ziemi, ekonomiczna dominacja folwarku, społeczno-polityczna słabość społeczności chłopskich czy wspieranie systemu pańszczyźnianego przez instytucje państwowe – była Rzeczpospolita Obojga Narodów.
„Jest on opisywany jako klasyczny przykład kraju na wschód od Łaby, charakteryzującego się bezwzględną dominacją systemu +serfdom+ (folwarczno-pańszczyźnianego) od końca średniowiecza po drugą połowę XIX wieku. Przez wiele dekad dominowała stereotypowa perspektywa przemożnego wpływu folwarku na wszystkie sfery życia społecznego i ekonomicznego, co w konsekwencji doprowadziło do zacofania oraz upadku państwa. Skutki funkcjonowania wczesnonowożytnego folwarku miały ukształtować relacje społeczne oraz mentalność chłopów i szlachty, a także ich potomków również w kolejnych stuleciach” – powiedział Guzowski.
Dodał, że system miał być jedną z przyczyn trwałości etnicznych animozji, a w poszczególnych regionach przyjmował specyficzne formy.
W ramach badań naukowcy – jak mówił Guzowski – poddadzą „weryfikacji różne hipotezy tłumaczące pojawienie się takich elementów systemu, jak folwark i pańszczyzna (hipotezę militarną, pustek, monetarną, rynkową i społeczno-polityczną)”. Wymienił, że badacze chcą ustalić chronologię wprowadzenia prawnych i ekonomicznych elementów w poszczególnych regionach, ich ewolucję biorąc pod uwagę różny poziom urynkowienia gospodarki i integracji z rynkami międzynarodowymi.
„Ponadto zbadamy poziom efektywności gospodarki folwarcznej na przestrzeni trzystu lat i zidentyfikujemy czynniki, które tę efektywność determinują, w tym czynniki środowiskowe i klimatyczne. Opiszemy zmiany struktury dochodów pańskich oraz ich wpływ na gospodarkę chłopską” – zapowiedział Guzowski.
Te ustalenia mają pozwolić badaczom na stworzenie cyfrowego narzędzia, dzięki któremu będzie można sprawdzić funkcjonowanie systemu pańszczyźnianego w poszczególnych regionach i okresach. Powstanie też strona internetowa, gdzie za pomocą specjalnej aplikacji, będzie można zapoznać się ze zgromadzonymi danymi.
Jak informuje UwB, wyniki projektu będą prezentować na konferencjach naukowych, będą też opublikowane w czasopismach naukowych. Na podstawie tych publikacji ma być w przyszłości przygotowana monografia. (PAP)
Red. M.L.
Fot. UwB
Uniwersytet w Białymstoku
