Teren między ulicami Wyszyńskiego, Młynową i Krótką aktualnie jest wykorzystywany jako dziki parking dla pracowników i interesantów pobliskiego oddziału ZUS. Jednak nie zawsze tak było. Najstarsze znane mapy pokazują, że dawniej znajdował się tam choleryczny cmentarz żydowski. Potwierdzają to zresztą prace budowlane przeprowadzane na tym terenie od dziesięcioleci, gdy w czasie ich trwania odkopywano kolejne ludzkie szczątki. Teraz miasto planuje sprzedać ten teren pod zabudowę. Nie wszyscy jednak zgadzają się z tym pomysłem.
Powstała petycja mająca na celu przekonanie Rady Miasta i prezydenta Białegostoku do odstąpienia od planów sprzedaży.
Mieszkańcy, którzy podpisali petycję, domagają się zmiany planów przeznaczenia terenu. W treści petycji jest zapis:
„My niżej podpisani, domagamy się odstąpienia od planów sprzedaży przez gminę Białystok terenu między ulicami kardynała Stefana Wyszyńskiego, Młynową i Krótką. Wyrażamy także kategoryczny sprzeciw planom zabudowy wielorodzinnej z częścią usługową w tym miejscu i apelujemy o zmianę zapisów w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego”
W zamian, sprzeciwiający chcą wybudowania tam parku, który stanowiłby „otulinę dla miejsca wiecznego spoczynku dawnych mieszkańców miasta”. Podobny pomysł powstał nie dalej niż 500 metrów, przy Rynku Siennym. Tam, gdzie kiedyś był cmentarz ewangelicko-augsburski, zamiast przeznaczać teren na zabudowania handlowe czy mieszkalne, miasto wybudowało miejsce pamięci.
Maciej Zahorski – inicjator petycji – w rozmowie z nami dodał także, że:
„W planie zagospodarowania przestrzennego teren oznaczony był symbolem 4.5KX –” parking ogólnodostępny wraz z obiektami i urządzenia towarzyszącymi oraz zielenią urządzaną”. W petycji domagamy się zmiany w zapisie aby teren parkingu i obszar po drugiej stronie tzn. pomiędzy granicą wydzielonego miejsca pamięci a ul. Bema mogły być zamienione na rodzaj kieszonkowych parków z przewagą drzew”
Obecny dziki parking przy ul. Młynowej to prawdopodobnie przedłużenie dawnego cmentarza żydowskiego
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że tuż obok terenu, o którym mowa, już znajduje się teren parkowy upamiętniający dawnych mieszkańców Białegostoku. Przed światowym kongresem esperantystów w Białymstoku został on uporządkowany i powstał tam skwer. W centralnym punkcie z gałązek bukszpanu ułożono gwiazdę Dawida.
Problem w tym, że faktyczny rozmiar dawnego cmentarza nie jest do końca znany. Jednak jak wynika z prac budowlanych prowadzonych przez dziesięciolecia na pobliskich terenach cmentarz prawdopodobnie był o wiele większy. Już podczas budowy obecnego oddziału ZUS i pobliskiej hali mięsnej znajdowano jamy grobowe i ludzkie szczątki. Podczas przedłużania ulicy Wyszyńskiego pod koniec lat 90-tych również odnaleziono kości.
To jednak nie był koniec.
W 2019 roku podczas wykopu związanego z budową linii kablowej SN w ciągu ul. Wyszyńskiego, na odcinku od ul. Gen. J. Bema do ul. Młynowej ponownie znaleziono ludzkie szczątki.
„W roku 2019 spotkałem się z Panią Wojewódzką Konserwator Zabytków. Na wizji lokalnej w obecności Pana archeologa i Pana z Komisji Rabiniczej d.s. cmentarzy wskazywałem kości ludzkie (fragmenty puszki mózgowe, kości długich i żeber) w hałdzie wykopu (…) Były to przemielone już pozostałości po zmasakrowanych podczas budowy w 1998r. ul. Wyszyńskiego na znacznym odcinku licznych szkieletach rozkopanego miejsca pochówku” – mówi nam Maciej Zahorski, inicjator petycji.
„Na prośbę Pani Konserwator, swoje wspomnienia z tego jak wyglądał teren budowy przedłużenia ul. Wyszyńskiego opisałem w relacji wysłanej do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Już wtedy zwracałem się z prośbą o właściwe (zielone) zagospodarowanie miejsc o których mowa w petycji. Żadnej odpowiedzi od nich nie uzyskałem” – dodaje.
Według słów Macieja Zahorskiego, mieszkańcy są podzieleni w kwestii przyszłości tego terenu
„Wielu chciałoby aby nadal był tu dziki lub nowy ale bezpłatny parking. Inni widząc potencjał tego miejsca i pieniądze z tym związane chcą wybudować tu blok z podziemnym parkingiem. Ja natomiast i wszyscy którzy podpisali petycję uważamy że ważniejsza od nowego parkingu, czy kolejnej budowli w tym miejscu, ważniejsza jest historia naszego miasta i ludzi którzy go tworzyli.
Szacunek i pamięć dla wymordowanej społeczności żydowskiej Białegostoku, która inwestowała, budowała i w dużej części stworzyła bogaty i różnorodny obraz naszego miasta. Mam nadzieję że Władzom naszego miasta są to tematy bliskie i ważne i nie zabraknie im odwagi do podjęcia jedynie słusznej decyzji, która pokaże że jako społeczność Białegostoku jesteśmy ludźmi świadomymi i empatycznymi”.
Na koniec Maciej Zahorski dodaje, że warto pamiętać również o przedstawicielach innych wyznań, którzy mogą spoczywać w tamtym miejscu.
„200 lat temu, poza wyznaczonymi obecnie granicami cmentarza Żydowskiego m.in. na terenie obecnego parkingu prócz żydów mogli być również chowani katolicy , prawosławni, ewangelicy – ludzie różnych wyznań, ludzie tacy jak my”.
Link do petycji znajduje się TU.
Red. Kamil Dąbrowski
Fot. Kamil Dąbrowski
